Dziedziczenie ustawowe
Ewelina Cejnerewska
07-11-2024
Czym jest dziedziczenie ustawowe?
Dziedziczenie, czyli powołanie do spadku wynika z ustawy lub testamentu. Dziedziczenie ustawowe to sposób nabycia spadku (praw i obowiązków zmarłego spadkodawcy) uregulowany w Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tj. Dz. U. z 2022r., poz. 1360 z pozn. zm.). Dziedziczenie ustawowe następuje wtedy gdy zmarły nie zostawił ważnego testamentu lub gdy żadna z osób powołanych przez niego do dziedziczenia nie chce lub nie może być spadkobiercą. Kolejność dziedziczenia ustawowego jest ściśle określona w Kodeksie cywilnym.
Dziedziczenie dzieci i małżonka
W pierwszej kolejności do spadku po spadkodawcy powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ spadku. W przypadku, gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy, a w przypadku ich braku, dalszym zstępnym.
Dziedziczenie małżonków- co w przypadku rozwodu i separacji?
W sytuacji, gdy zmarły małżonek wystąpił do sądu z pozwem o orzeczenie rozwodu lub separację z winy małżonka pozostałego przy życiu, a sąd uzna, że żądanie to było uzasadnione, wtedy małżonek jest wyłączony od dziedziczenia.
Wyłączenia z dziedziczenia żyjącego małżonka może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Wyłączenie następuje na podstawie orzeczenia sądu. Termin na wytoczenie powództwa wynosi sześć (6) miesięcy od dnia, w którym spadkodawca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż rok od otwarcia spadku.
Wyłączenia z dziedziczenia żyjącego małżonka może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Wyłączenie następuje na podstawie orzeczenia sądu. Termin na wytoczenie powództwa wynosi sześć (6) miesięcy od dnia, w którym spadkodawca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż rok od otwarcia spadku.
Dziedziczenie rodziców i rodzeństwa
Jeśli spadkodawca nie miał zstępnych (tj. dzieci, wnuków, prawnuków), do dziedziczenia powołani są jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, dziedziczących w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi ¼ cześć spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.
Jeżeli jeden z rodziców nie dożył otwarcia spadku, jego miejsce zajmuje rodzeństwo spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli rodzeństwo również nie dożyło otwarcia spadku, dziedziczą zstępni tego rodzeństwa.
Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę (1/2) spadku.
W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Jeżeli jeden z rodziców nie dożył otwarcia spadku, jego miejsce zajmuje rodzeństwo spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli rodzeństwo również nie dożyło otwarcia spadku, dziedziczą zstępni tego rodzeństwa.
Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę (1/2) spadku.
W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Dziedziczenie dziadków spadkodawcy
W przypadku braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Dziadkowie dziedziczą w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych.
W przypadku braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Pamiętać jednak należy, że do 14 listopada 2023r. obowiązywały nieco odmienne zasady. Bowiem w przypadku, gdyby po danym spadkodawcy dochodziło do dziedziczenia ustawowego jego dziadków, lecz w momencie otwarcia spadku któreś z dziadków już nie żyło, wówczas udział spadkowy, który by takiemu dziadkowi przypadał, przypada jego zstępnym. Przyjęte jest, że chodzi tu o wszystkich zstępnych zmarłego dziadka. Wprowadzona od 15 listopada 2023r. zmiana ma na celu przede wszystkim dążyć do zapobieżeniu wydłużania się postępowań sądowych dotyczących stwierdzenia nabycia spadku, upatrując przyczyn takiego wydłużania się w poszukiwaniu przez sąd dalszych niż dzieci i wnuki zstępnych dziadków spadkodawcy, który nie dożył otwarcia spadku.
W przypadku braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Pamiętać jednak należy, że do 14 listopada 2023r. obowiązywały nieco odmienne zasady. Bowiem w przypadku, gdyby po danym spadkodawcy dochodziło do dziedziczenia ustawowego jego dziadków, lecz w momencie otwarcia spadku któreś z dziadków już nie żyło, wówczas udział spadkowy, który by takiemu dziadkowi przypadał, przypada jego zstępnym. Przyjęte jest, że chodzi tu o wszystkich zstępnych zmarłego dziadka. Wprowadzona od 15 listopada 2023r. zmiana ma na celu przede wszystkim dążyć do zapobieżeniu wydłużania się postępowań sądowych dotyczących stwierdzenia nabycia spadku, upatrując przyczyn takiego wydłużania się w poszukiwaniu przez sąd dalszych niż dzieci i wnuki zstępnych dziadków spadkodawcy, który nie dożył otwarcia spadku.
Pasierbowie
W przypadku braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek w częściach równych przypada dzieciom małżonka spadkodawcy, z zastrzeżeniem, że w momencie śmierci spadkodawcy nie żyje żadne z rodziców dziecka.
Gmina i Skarb Państwa
W razie braku w/w krewnych i pasierbów, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy nie da się ustalić w Rzeczypospolitej Polskiej albo jego ostatnie miejsce zamieszkania znajdowało się za granicą, to spadek przypada Skarbowi Państwa jako ostatniemu już uprawnionemu spadkobiercy ustawowemu.
Pozycja gminy lub Skarbu Państwa różni się jednak od pozycji innych spadkobierców, gdyż te nie mogą odrzucić spadku, który przypadł im z mocy ustawy.
Podsumowując kolejność dziedziczenia ustawowego jest następująca:
Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy nie da się ustalić w Rzeczypospolitej Polskiej albo jego ostatnie miejsce zamieszkania znajdowało się za granicą, to spadek przypada Skarbowi Państwa jako ostatniemu już uprawnionemu spadkobiercy ustawowemu.
Pozycja gminy lub Skarbu Państwa różni się jednak od pozycji innych spadkobierców, gdyż te nie mogą odrzucić spadku, który przypadł im z mocy ustawy.
Podsumowując kolejność dziedziczenia ustawowego jest następująca:
- Małżonek i dzieci (zstępni)
- Małżonek i rodzice, rodzeństwo
- Dziadkowie
- Pasierbowie
- Gmina i Skarb Państwa tzw. spadkobiercy konieczni
Dziedziczenie ustawowe a zachowek
Z dziedziczeniem ustawowym związany jest również zachowek. Instytucja zachowku ma na celu ochronę praw spadkobierców, których spadkodawca pominął w testamencie, ale którzy według ustawy mieliby prawo do części spadku. Pamiętać należy, że zgodnie z kodeksem cywilnym dotyczy to jedynie: zstępnych, małżonka oraz rodziców spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z mocy ustawy.
Zachowek stanowi określony ułamek wartości udziału spadkowego, który przypadałby w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jeśli zstępny uprawniony jest małoletni, powinien otrzymać dwie trzecie tego udziału. W pozostałych przypadkach jest to połowa wartości tego udziału.
W praktyce zachowek jest rozwiązaniem umożliwiającym spadkobiercom otrzymanie swojego udziału w spadku, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie.
Zachowek stanowi określony ułamek wartości udziału spadkowego, który przypadałby w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jeśli zstępny uprawniony jest małoletni, powinien otrzymać dwie trzecie tego udziału. W pozostałych przypadkach jest to połowa wartości tego udziału.
W praktyce zachowek jest rozwiązaniem umożliwiającym spadkobiercom otrzymanie swojego udziału w spadku, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie.
Niegodność dziedziczenia
Na koniec wspomnieć należy jeszcze o niegodności dziedziczenia. Jest to istotne kwestia do poruszenia, gdyż spadkobierca uznany za niegodnego zostaje wyłączony od dziedziczenia jakby nie dożył otwarcia spadku. Niegodność dziedziczenie nie działa automatycznie i musi być stwierdzona przez sąd. Uznania za niegodnego dziedziczenia może żądać każdy kto ma w tym interes. Z żądaniem uznania za niegodnego dziedziczenia można wystąpić do sądu w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż upływem trzech lat od otwarcia spadku.
Dodać należy, że kodeks cywilny określa przyczyny, które mogą stanowić podstawy uznania za niegodnego dziedziczenia. Są to:
1) dopuszczenie się przez spadkobiercę umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) spadkobierca umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
4) spadkobierca uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
5) spadkobierca uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Podkreślić należy, że przesłanki z pkt 4 i 5 weszły w życie z dniem 15 listopada 2023r. Innymi słowy przed tą datą obowiązywały wyłącznie przyczyny opisane w pkt 1 -3.
Podsumowując, dziedziczenie ustawowe następuje w przypadku braku testamentu. Odbywa się ono zgodnie z kolejnością określoną w przepisach kodeksu cywilnego, który również reguluje wysokość przysługujących spadkobiercom udziałów.
Dodać należy, że kodeks cywilny określa przyczyny, które mogą stanowić podstawy uznania za niegodnego dziedziczenia. Są to:
1) dopuszczenie się przez spadkobiercę umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) spadkobierca umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
4) spadkobierca uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
5) spadkobierca uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Podkreślić należy, że przesłanki z pkt 4 i 5 weszły w życie z dniem 15 listopada 2023r. Innymi słowy przed tą datą obowiązywały wyłącznie przyczyny opisane w pkt 1 -3.
Podsumowując, dziedziczenie ustawowe następuje w przypadku braku testamentu. Odbywa się ono zgodnie z kolejnością określoną w przepisach kodeksu cywilnego, który również reguluje wysokość przysługujących spadkobiercom udziałów.
EWELINA CEJNEREWSKA
W swojej karierze zawodowej pracowała w kancelariach butikowych, jak i jednej z największych kancelarii w Polsce, gdzie zarządzała zespołem prawników. Zdobyła bogate doświadczenie w zakresie bieżącej obsługi prawnej i doradztwa na rzecz przedsiębiorców polskich i zagranicznych, doradzała przedsiębiorcom w zakresie codziennych spraw dotykających tematyki prawnej związanych z prowadzoną działalnością, jak i osobom fizycznym oraz jednostkom publicznym w zakresie zamówień publicznych.
OSTATNIE ARTYKUŁY
Jak dochodzić prawa do zachowku?
16-07-2025
Zachowek to instytucja uregulowana w kodeksie cywilnym mająca na celu ochronę interesów najbliższych członków rodziny zmarłego. Zachowek to określona wartość, którą najbliżsi członkowie rodziny powinni otrzymać od spadkodawcy w postaci darowizny, powołania do spadku, zapisu, czy tez świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej
Czytaj więcej 
Kto może być świadkiem w postępowaniu cywilnym?
30-04-2025
Zeznania świadków to obok dowodu z dokumentów, najczęściej wykorzystywany środek dowodowy w sprawach cywilnych. Ich rola może zadecydować o rozstrzygnięciu postępowania, dlatego warto wiedzieć, kto może być świadkiem, jakie są prawa i obowiązki świadka, a także czy można odmówić bycia świadkiem w sądzie.
Czytaj więcej 
Koniec platformy ODR - co to oznacza dla e-sklepów?
30-04-2025
Let your imagination run wild. Write down everything that comes to your mind.
Czytaj więcej Skontaktuj się z nami
Zalecany jest wcześniejszy kontakt telefoniczny lub e-mail celem umówienia spotkania, gdyż zważając na wykonywanie obowiązków zawodowych przebywamy poza siedzibą Kancelarii (w sądach, na spotkaniach, w urzędach).